خرده آزمون‌های وکسلرخرده آزمون‌های وکسلر، یکی از مباحث مطرح در روان‌سنجی در علم روان‌شناسی بوده و به معنای آزمون‌های هوشی است که شامل سنین مختلف می‌باشد که توسط دیوید وکسلر طراحی شده است. او بعد از ساخت آزمونی دست به تکمیل و تجدید نظر زد و آزمون‌های هوشی مخصوص سنین مختلف طراحی کرد تا جنبه‌های گوناگون هوشی را بررسی کند. در این مقاله بعد از بیان تاریخچه بحث به فرم‌های تجدید نظر شده آزمون وکسلر می‌پردازیم. فهرست مندرجات۲ - فرمها ۲.۱ - مقیاس تجدیدنظرشده بزرگسالان ۲.۱.۱ - مقیاس هوش کلامی ۲.۱.۱.۱ - اطلاعات عمومی ۲.۱.۱.۲ - فراخنای ارقام ۲.۱.۱.۳ - گنجینه لغات ۲.۱.۱.۴ - محاسبات ۲.۱.۱.۵ - درک و فهم ۲.۱.۱.۶ - شباهت‌ها ۲.۱.۲ - مقیاس هوش عملی ۲.۱.۲.۱ - تکمیل تصاویر ۲.۱.۲.۲ - تنظیم تصاویر ۲.۱.۲.۳ - طراحی با مکعب‌ها ۲.۱.۲.۴ - الحاق قطعات ۲.۱.۲.۵ - نماد ارقام ۲.۲ - مقیاس تجدیدنظرشده کودکان ۲.۳ - مقیاس تجدیدنظرشده کودکان پیش‌آموزشگاهی ۳ - روش اجرا و نمره‌گذاری آزمون‌های وکسلر ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - مقدمهدیوید وکسلر در دهه ۱۹۳۰ مطالعه تعدادی از آزمون‌های استاندارد را آغاز کرد. [۱]
گراث، مارنات گری، راهنمای سنجش روانی، ج۱، ص۲۹۲، حسن پاشا شریفی و محمدرضا نیکخو، تهران، سخن، ۱۳۸۴، چاپ اول.
او معتقد بود که آزمون استنفورد – بینه بیش از حد به توان کلامی تکیه دارد و برای بزرگسالان مناسب نیست. به همین دلیل دست به ساختن آزمون تازه‌ای زد [۲]
ریتال‌ال، اتکینسون و همکاران، زمینه روان‌شناسی هیلگارد، ص۴۳۷، محمدنقی براهنی و دیگران، تهران، رشد، ۱۳۸۵، چاپ پنجم.
و برای ساختن مجموعه اولیه مقیاس خود، ۱۱ خرده‌آزمون را انتخاب نمود.چند تا از خرده‌آزمون‌هایش را از بخش‌های مختلف آزمون تجدیدنظرشده ۱۹۳۷ استنفورد – بینه گرفت. بقیه خرده‌آزمون‌ها را از امتحانات گروهی ارتش، طراحی مکعب‌های کهس، آزمون ارتش آلفا، آزمون ارتش بتا، آزمون تکمیل تصاویر هیلی و آزمون پینتر – پاترسون گرفت. این خرده‌آزمون‌ها را با هم ترکیب کرد و در ۱۹۳۹ با عنوان مقیاس هوشی وکسلر – بلویو (Wechsler- Bellevue) منتشر ساخت. [۳]
گراث، مارنات گری، راهنمای سنجش روانی، ج۱، ص۲۹۲، حسن پاشا شریفی و محمدرضا نیکخو، تهران، سخن، ۱۳۸۴، چاپ اول.
مقیاس اولیه وکسلر – بلویو برای بزرگسالان ساخته شده بود که شامل دو بخش بود: مقیاس کلامی و مقیاس عملکردی که علاوه بر نمره‌های جداگانه دارای نمره هوشبهر کلی نیز بود. [۴]
ریتال‌ال، اتکینسون و همکاران، زمینه روان‌شناسی هیلگارد، ص۴۳۷، محمدنقی براهنی و دیگران، تهران، رشد، ۱۳۸۵، چاپ پنجم.
اما در ۱۹۴۹ وکسلر، مقیاس هوشی وکسلر برای کودکان (WISC) را تدوین کرد به طوری که با این آزمون، هوش کودکان از ۵ سال به بالا با همان روش بزرگسالان سنجیدهمیشد. [۵]
گراث، مارنات گری، راهنمای سنجش روانی، ج۱، ص۲۹۳، حسن پاشا شریفی و محمدرضا نیکخو، تهران، سخن، ۱۳۸۴، چاپ اول.
آخرین فرم تجدیدنظرشده آزمون وکسلر در ۱۹۸۱ منتشر شد.۲ - فرمهااین آزمون دارای سه فرم مختلف است. [۶]
شریفی، حسن پاشا، نظریه و کاربرد آزمون‌های هوش و شخصیت، ص۱۴۴، تهران، سخن، ۱۳۸۲، چاپ سوم.
۲.۱ - مقیاس تجدیدنظرشده بزرگسالاناین مقیاس از ۱۱ خرده آزمون تشکیل شده است که ۶ تای آن مقیاس کلامی و ۵ تای دیگر مقیاس غیرکلامی یا عملی را تشکیل می‌دهند. ۲.۱.۱ - مقیاس هوش کلامیدر این قسمت به ۶ مورد از خرده آزمون‌ها که مقیاس آنها هوش کلامی است اشاره می‌کنیم. ۲.۱.۱.۱ - اطلاعات عمومیاین خرده‌آزمون ۲۹ ماده دارد که جنبه تخصصی یا تحصیلی ندارند. انتظار می‌رود که هر فرد بزرگسال بهنجار بتواند به آنها پاسخ‌های درست بدهد. با این خرده‌آزمون دامنه دانش و اطلاعات عمومی آزمودنی اندازه‌گیری می‌شود. گرچه سوال‌های این مقیاس برای اندازه‌گیری اطلاعات عمومی ساخته شده‌اند. اما میزان کنجکاوی، علاقه به کسب اطلاعات و عامل فرهنگی ممکن است در نمره این خرده‌آزمون تاثیر بگذارد. ۲.۱.۱.۲ - فراخنای ارقامآزمایشکننده فهرستی از ارقام از سه تا نه‌تایی را با آرامش و با صدای بلند می‌خواند و آزمودنی پس از گوش دادن به هر فهرست باید به همان ترتیب آنها را بازگو کند. این آزمون که یکی از متداول‌ترین شاخص هوش است، مستلزم آن است که آزمودنی بعضی از فهرست‌های ارقام خوانده‌شده را به همان ترتیب و بعضی دیگر را به صورت وارونه بازگو کند. در حالت اول، حافظه برای ارقام مستقیم و در حالت دوم، حافظه برای ارقام وارونه اندازه‌گیری می‌شود. این خرده‌آزمون، حافظه شنیداری کوتاه‌مدت را اندازه‌گیری می‌کند. اما باید دانست میزان دقت و تمرکز و یا حواس‌پرتی و اضطراب آزمودنی نمره او را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ۲.۱.۱.۳ - گنجینه لغاتفهرستی از ۳۵ کلمه به صورت شفاهی و کتبی به آزمودنی ارایه می‌شود و او باید آنها را تعریف کند و یا معنای آنها را توضیح دهد. این آزمون یکی از شاخص‌های مهم هوش به شمار می‌رود، از عامل اضطراب و حواس‌پرتی و اختلال‌های عاطفی کمتر تاثیر می‌پذیرد. ۲.۱.۱.۴ - محاسباتاین خرده‌آزمون شامل ۱۴ مساله ساده است که معمولا بدون استفاده از کاغذ و مداد می‌توان آنها را حل کرد. این خرده‌آزمون بیشتر به عنوان آزمون استدلال تلقی می‌شود تا عملکرد محاسبات عددی. در اجرای این آزمون عواملی مانند حافظه، دقت و تمرکز حواس و استعداد ریاضی و استدلال مورد سنجش قرار می‌گیرند. ۲.۱.۱.۵ - درک و فهماین آزمون ۱۶ ماده دارد که سوال‌های آن به صورت باز – پاسخ تدوین شده‌اند. این سوال‌ها سه دسته‌اند. در نوع اول آزمودنی در موقعیتی قرار داده می‌شود و او باید بگوید که در آن موقعیت چه کاری باید انجام دهد. مثال: اگر یک شخص زخمی را که در خیابان افتاده است ببینید، چه کار می‌کنید؟ و در نوع دوم آزمودنی باید برای بعضی قواعد یا پدیده‌ها دلیل بیاورد. مثال: چرا مردگان را دفن می‌کنند؟ و در نوع سوم باید معنای ضرب‌المثلی را بیان کند. با این آزمون عمدتا عقل سلیم، سطح درک و بینش آزمودنی سنجیده می‌شود. ۲.۱.۱.۶ - شباهتهااین آزمون ۱۴ سوال باز – پاسخ دارد که در هر سوال آزمودنی باید شباهت موجود بین دو چیز را بیان کند. این آزمون بیشتر درک روابط و تفکر انتزاعی را اندازه‌گیری می‌کند. ۲.۱.۲ - مقیاس هوش عملیدر این قسمت به ۶ مورد از خرده آزمون‌ها که مقیاس آنها هوش عملی است اشاره می‌کنیم. ۲.۱.۲.۱ - تکمیل تصاویراین آزمون شامل ۲۰ کارت است. در هر کارت تصویری دیده می‌شود که یک بخش مهم آن حذف شده است. آزمودنی باید بگوید کدام بخش تصویر حذف شده است. زمان پاسخ دادن به هر سوال ۲۰ ثانیه است. ۲.۱.۲.۲ - تنظیم تصاویراین آزمون شامل ۱۰ مجموعه کارت‌های از سه تا شش‌تایی است. هر دسته از کارت‌ها به طور نامرتب به آزمودنی ارایه می‌شود، او باید آنها را به گونه‌ای منظم و مرتب کنار هم بگذارد تا داستانی را نشان دهد. این خرده‌آزمون توانایی آزمودنی را در توجه به اجزای مربوط و مناسب، برنامه‌ریزی دقیق و درک روابط علت و معلول و استدلال کلامی اندازه‌گیری می‌کند. ۲.۱.۲.۳ - طراحی با مکعبهاابزارهای این آزمون شامل ۱۲ مکعب چوبی با ابعاد ۵/۲ سانتی‌متر است. بعضی از رویه‌های مکعب‌ها سفید، بعضی قرمز و بعضی رویه‌ها نیمی قرمز و نیمی دیگر سفید است. علاوه بر این، ۹ کارت وجود دارد که طرح‌های هندسی به رنگ‌های سفید و قرمز روی آنها کشیده شده است. آزمودنی باید با استفاده از ۴ تا ۱۰ مکعب آنها را طوری کنار هم بچیند که هر بار یکی از طرح‌های روی کارت‌ها را بسازد. به نظر رپاپورت (Rapaport) با این آزمون استدلال، درک روابط فضایی، هماهنگی بینایی حرکتی، مفهوم‌سازی غیرکلامی و تفکر انتزاعی اندازه‌گیری می‌شود. ۲.۱.۲.۴ - الحاق قطعاتاین خرده‌آزمون از چهار قطعه مقوای ضخیم که هر یک نشان‌گر تصویر یک شی ناآشناست و به قطعه‌های مختلف بریده شده‌اند تشکیل شده است. آزمایش‌کننده هر بار قطعه‌های یکی از تصاویر را به طور نامرتب به آزمودنی ارایه می‌دهد و او باید در محدوده زمانی تعیین‌شده قطعه‌ها را طوری کنار هم قرار دهد که شی مورد نظر شاخته شود. با این آزمون، توانایی آزمودنی در درک رابطه جز و کل سنجیده می‌شود. ۲.۱.۲.۵ - نماد ارقاماین آزمون در اصل یک آزمون رمزگردانی است و یکی از انواع قدیمی‌ترین و دقیق‌ترین آزمون‌های روانی است. در این آزمون، آزمودنی باید رمز هر عدد را مطابق الگوی داده شده روی برگ خاصی ثبت کند. پس از یک تمرین کوتاه روی چند نمونه ۹۰ ثانیه به آزمودنی فرصت داده می‌شود تا هر‌اندازه که می‌تواند رمز یا نماد مربوط به اعداد را در فرمی که در اختیارش گذاشته شده است وارد کند. این خرده‌آزمون عواملی مانند توانایی یادگیری تکالیف ناآشنا، چابکی بینایی حرکتی، پشتکار و سرعت عمل را اندازه‌گیری می‌کند. [۷]
شریفی، حسن پاشا، نظریه و کاربرد آزمون‌های هوش و شخصیت، ص۱۴۵-۱۴۹، تهران، سخن، ۱۳۸۲، چاپ سوم.
۲.۲ - مقیاس تجدیدنظرشده کودکانمقیاس هوش کودکان در سال ۱۹۷۲ مورد تجدیدنظر قرار گرفت. این مقیاس، هوش کودکان گروه‌های سنی ۶ سال تا ۱۶ سال و ۱۱ ماه و ۳۰ روز را اندازه‌گیری می‌کند. این مقیاس از ۱۲ خرده‌آزمون تشکیل شده است. مقیاس کلامی کودکان شامل خرده‌آزمون‌های اطلاعات عمومی، درک و فهم، محاسبات، شباهت‌ها، خزانه لغات و حافظه اعداد می‌باشد و مقیاس عملی کودکان شامل خرده‌آزمون‌های تکمیل تصاویر، تنظیم تصاویر، طراحی با مکعب‌ها، الحاق قطعات، رمزگردانی (که همتای رمزهای عددی بزرگسالان است) و مازها می‌باشد. [۸]
شریفی، حسن پاشا، اصول روان‌سنجی و روان‌آزمایی، ص۳۳۸، تهران، رشد، ۱۳۸۴، چاپ دهم.
در مقیاس هوش وکسلر کودکان، خرده‌آزمون‌های حافظه عددی و مازها به عنوان آزمون‌های تکمیلی به حساب آمده است. اگر آزماینده وقت کافی در اختیار داشته باشد می‌تواند آنها را اضافه کند یا اگر به نتیجه یک آزمون بنا به عللی اعتماد نکند، می‌تواند آنها را به عنوان یک آزمون جانشین مورد استفاده قرار دهد. [۹]
گنجی، حمزه، آزمون‌های روانی، ص۴۱۶، مشهد، دانشگاه امام رضا (علیه‌السّلام)، ۱۳۷۵، چاپ ششم.
۲.۳ - مقیاس تجدیدنظرشده کودکان پیشآموزشگاهیمقیاس هوش وکسلر برای کودکان پیش آموزشگاهی (WPPSI) برای سنجش هوش کودکان بین سنین ۴ تا ۶ سال تدوین شد. فرم تجدیدنظرشده آن (WPPSI_ R) این امکان را فراهم کرده است که می‌توان به وسیله آن هوش کودکان ۳ تا ۷ ساله را اندازه‌گیری کرد. تقریبا نصف ماده‌های WPPSI از آزمون WISC گرفته شده است. آزمون WPPSI R نیز دارای تعدادی خرده‌آزمون است که به صورت دو مقیاس هوش کلامی و هوش عملی گروه‌بندی شده‌اند. برخی از ویژگی‌هایی که در طراحی آزمون WPPSI_ R به کار رفته‌اند موجب شده‌اند که اجرای آن در مورد کودکان خردسال آسان‌تر باشد. یکی از این ویژگی‌ها تاکید بر دستورالعمل ساده‌تر کلامی و پاسخ‌های کلامی است و دیگری رنگی و جذاب بودن مواد آزمون برای کودکان خردسال است. در آزمون WPPSI_ R سه خرده‌آزمون متفاوت وجود دارد که عبارتند از: خانه حیوانات، طراحی هندسی و جمله‌ها (آزمون ذخیره). بدین‌ترتیب آزمون تجدیدنظرشده وکسلر کودکان پیش‌آموزشگاهی نیز دارای یک مقیاس کلامی و یک مقیاس عملی است. مقیاس کلامی دارای ۵ خرده‌آزمون به علاوه یک خرده‌آزمون ذخیره (جمله‌سازی) و مقیاس عملی نیز دارای ۵ خرده‌آزمون است. مقیاس کلامی شامل خرده‌آزمون‌های اطلاعات عمومی، گنجینه لغات، محاسبه، شباهت‌ها، درک و فهم و جمله‌ها می‌باشد و مقیاس عملی شامل خرده‌آزمون‌های خانه حیوانات، تکمیل تصاویر، مازها، طراحی مکعب‌ها و طراحی‌های هندسی می‌باشد. خرده‌آزمون جمله‌ها، یک آزمون حافظه است که به جای فراخنای ارقام به‌کار می‌رود. آزمایش‌کننده هر جمله را به طور شمرده می‌خواند و آزمودنی باید بلافاصله آن را از حفظ بگوید. این خرده‌آزمون را می‌توان به جای یکی از ۵ خرده‌آزمون کلامی به‌کار برد و حافظه کوتاه‌مدت را می‌سنجد. خرده‌آزمون خانه حیوانات همانند آزمون نمادهای ارقام در مقیاس بزرگسالان با خرده‌آزمون رمزنویسی در مقیاس کودکان است. در این آزمون روی یک لوحه تصویر حیواناتی مانند سگ، مرغ، ماهی و گربه رسم شده است. همچنین استوانه‌هایی به رنگ‌های مختلف وجود دارد که آزمودنی باید زیر هر تصویر استوانه‌ای که رنگ مورد نظر را دارد قرار دهد. این استوانه‌ها به منزله لانه حیوانات تلقی می‌شوند. در آزمون طرح‌های هندسی، از آزمودنی خواسته می‌شود که با مداد مشکی از روی طرح‌هایی که به وی نشان داده می‌شود بکشد. [۱۰]
شریفی، حسن پاشا، نظریه و کاربرد آزمون‌های هوش و شخصیت، ص۱۵۲-۱۵۴، تهران، سخن، ۱۳۸۲، چاپ سوم.
۳ - روش اجرا و نمره‌گذاری آزمون‌های وکسلراین آزمون‌ها به صورت فردی و توسط آزمایش‌کننده متخصص و تعلیم دیده اجرا می‌شوند. ۱۱ خرده‌آزمون WPPSI_ R هر یک به طور جداگانه و مقیاس کلامی و عملی به طور پی‌درپی اجرا می‌شوند. در هر خرده‌آزمون سوال‌های آسان در ابتدا و سوال‌های دشوارتر پس از آنها اجرا می‌گردند. پس از تعیین نمره‌های خام همه خرده‌آزمون‌ها، با مراجعه به جدول‌های هنجار، نمره‌های خام به نمره‌های معیار تبدیل می‌شوند. بنابراین با اجرای آزمون‌های مختلف وکسلر سه نوع هوشبهر به دست می‌آید: هوشبهر کلامی، هوشبهر عملی و هوشبهر کلی. هوشبهر کلامی توانایی فرد را در مهارت‌های کلامی نشان می‌دهد. هوشبهر عملی توانایی آزمودنی را در امور عینی و محسوس و فعالیت‌های عملی مشخص می‌کند. هوشبهر کلی، توانایی‌های کلی شخص را تعیین می‌کند. [۱۱]
شریفی، حسن پاشا، نظریه و کاربرد آزمون‌های هوش و شخصیت، ص۱۵۴-۱۵۶، تهران، سخن، ۱۳۸۲، چاپ سوم.
۴ - پانویس
۵ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «خرده آزمون های وکسلر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۶/۲۲. رده‌های این صفحه : آزمون‌های روانی | روان‌سنجی | روان‌شناسی بالینی | مباحث روان‌شناسی | مشاوره و راهنمایی
|